Baselgias
Reformierte Kirchgemeinde Tschlin / Ramosch
Präsidium:
Duri Janett
Giassa Sura 79
7559 Tschlin
079 369 00 25
duri.janett@bluewin.ch
Pfarramt:
Pfarrer Christoph Reutlinger
Chasa da pravenda
7559 Tschlin
081 866 32 63
christoph.reutlinger@gr-ref.ch
Baselgia da San Plasch, Tschlin
La substanza da fabrica pels mürs da la nav da la baselgia da San Plasch a Tschlin deriva dal temp medieval. L'edifizi actual dal temp godic tardiv es gnü construi cuort avant la refuormaziun dal 1515. Il clucher cun charpainta dals sains da trais plans serra a l'ost culla fatschada chi'd appartegna al stil romanic ed ha ün tet da piramida. La nav ed il cor vegnan portats dad ün vout a staila decorà cun disegns stortigliats. Vi da las paraids as rechattan purtrets dal temp da la construcziun chi muossan la persecuziun e l'arrestaziun dal sonch Plasch. Suot il patrocini da quel sonch es gnüda creada uriundamaing la baselgia. La chanzla imbellida cun intagls da valur dal temp baroc deriva da l'on 1807. I'l cor as rechatta la s-chaffa da la Bibla dal temp dal rococo da circa 1760. La baselgia da San Plasch es gnüda restorada dal 1959/1960 e l'ultima jada dal 2008-2011.
Baselgia da San Flurin, Ramosch
La baselgia da San Flurin a Ramosch es davo la baselgia da San Martin a Cuoira la seguond gronda baselgia refuormada dal chantun Grischun. Ella ha üna capacità da circa 450 persunas ed as basa in sia fuorma actuala sül edifizi nouv fini dal 1522. Plü bod serviva l'edifizi sacral sco baselgia da pelegrinadi pels umans chi gnivan pervi da la legenda dad ün preir cul nom Florinus. Quel d'eira stat i'l settavel tschientiner preir a Ramosch e vaiva fat miraculs. La baselgia da San Flurin es ün edifizi dal temp gotic tardiv. Il tabernacul aint il mür da la vart schnestra dal cor es remarchabel. L'on 1499, dürant la Guerra svabaisa es la baselgia gnüda plündriada dals Austriacs e desdrütta per part. I s'ha restorà plüssas jadas la baselgia: i'ls ons 1522 cun ün fabricat nouv, dal 1750, 1805 e 1907. La chaplina trida e provisorica, chi'd ha rimplazzà insembel culs sains il clucher desdrüt davo il grond incendi da Ramosch ils 16 lügl 1880, s'haja allontanà l'on 1926 e fat ün tet a piramida. La baselgia da San Flurin es suot protecziun da monumaints chantunala. Ella es adüna accessibla pella populaziun.
Baselgia refuormada da Strada
La baselgia refuormada a Strada es suot protecziun da monumaints dal chantun Grischun. Ella es gnüda fabrichada a la fin dals Scumpigls Grischuns illa seguonda mità dal 17avel tschientiner cur cha la fracziun da Chaflur es gnüda desdrütta cumplettamaing da truppas da Habsburgais Autriacs suot il colonel Alois Baldiron. I nu s'ha plü fabrichà la fracziun in sia grondezza oriunda. Pella paja s'hja fabrichà Strada sco nouva fracziun directamaing sper l'En. La baselgia es ün fabricat unitar baroc. Il clucher porta üna cupla raduonda cun garnitura sur la culmaina ornamentala, intant cha la nav es cuvrida d'ün tet cun quatter alas. L'intern da la baselgia vain dominà dad üna chanzla sainza tet chi'd es in posiziun elevada, richamaing ornada e poligonala. I'l center dal cor as rechatta üna maisa da battaisem, sülla quala vain celebrada tenor tradiziun refuormada dal Grischun eir la Soncha tschaina. Davovart es l'orgel.
Baselgia refuormada da Vnà
Eir quista baselgia es suot protecziun da monumaints dal chantun Grischun. Il temp d'origin da l'actual edifizi da la baselgia nun es cuntschaint. Davo ils Scumpigls Grischuns la mità dal 17avel tschientiner e dürant il 18avel tschientiner haja dat grondas tensiuns cul cumün da Ramosch, perquai cha la sinoda grischuna vaiva acconsenti a Vnà ün agen ravarenda. Quista cunvegna ha però gnü per consequenza divers obligs pel cumün da Ramosch chi'd es bler plü grond. Ün dischavantag es tanter oter stat per Vnà cha'l cumün nun ha ingün sunteri, mincha funeral d'eira dimena ün act ufficial, i'l qual d'eira involvà Ramosch. Il clucher culla charpainta dals sains d'ün plan e duos avertüras in mincha direcziun porta ün tet da piramida dret plat sur la culmaina ornamentala. Il plan orizontal da la nav cuvrida cun ün tet a quatter alas es remarchablamaing asimmetric. La chanzla sainza tet terminescha il cor chi'd es separà dal local da la baselgia cun ün arch roman e surtrat cun ün vout a rait filigrana. Illa mità dal cor as rechatta la maisa da battaisem. Ün pitschen cuccar i'l cor muossa la Bibla averta ed intuna uschè il princip refuormatoric «Sola scriptura». Dal 1963 s'haja scuvernà e conservà pittüras vi dal mür i'l rom dad üna restoraziun.
Baselgia refuormada da Martina
La baselgia refuormada da Martina es eir suot protecziun da monumaints dal chantun Grischun. La baselgia es gnüda fabrichada pür dal 1707 davo cha'ls Scumpigls Grischuns d'eiran its a fin e cha la situaziun confessiunala as vaiva consolidada uschè cha la confessiun refuormada vaiva darcheu ün avegnir in Engiadina Bassa davo la devastaziun dals cumüns illa regiun da cunfin da vart da la monarchia da Habsburg activa cunter la refuormaziun e davo ils ons dal scumond e da la bandischun da tuot ils ravarendas. Il clucher ha ün tet a tschiguolla, la nav es cuvernada cun ün tet a piz. L'intern da la baselgia i'l stil baroc muossa üna cumposiziun cun üna chanzla sainza tet a schnestra dal cor e da l'orgel chi rinvieschan tuots duos vers la maisa da battaisem centrala. Sül arch roman tanter il cor e la nav as rechatta il prüm giavüsch da l'uraziun dal Bapnos «Fat sonch vegna teis nom».
Baselgia catolica da Martina
Adonta cha'l cumün d'eira protestant, haja dat il giavüsch d'üna baselgia catolica pervi da l'immigraziun da catolics dal Tirol, Tirol dal Süd o Surselva. Il Pader Superi ha pudü realisar dal 1902 il fabricat da la baselgia catolica. Hozindi vain la baselgia dovrada be d'inrar. Ils catolics dal cumün da Valsot vegnan impustüt chürats da la pravenda catolica da Samignun.
Baselgia San Niclà
L’importanza istorica da la Baselgia San Niclà
I nun ais be per cas, cha la baselgia romanica da San Niclà, fabrichada avant l’an 1200 cun seis cor a mezza glüna, es dedichada al Sonch Christophorus. Quist es tanter oter il spendrader dals barcharöls e dals fabrichapunts. San Niclà as rechatta sper üna via veidrischma, chi traversaiva l’En tras ün vau e probabelmaing fingià al cumanzamaint dal temp d’immez sur üna punt. Cha la via da Ramosch giò per la val manaiva amo vers la fin dal temp d’immez sur Raschvella, cumprova la pittura monumentala dal sonch Christophorus, dischplaschaivelmaing fich donnagiada, vi da la fatschada vers südvest dal clucher. Ella d’eira visibla als viandants, impustüt sch’els gnivan da Raschvella. Las vopnas chi sun pitturadas dasper il sonch Christophorus ed il sonch abat Antonius, appartegnan a las famiglias da Matsch ed à Porta. Ellas sun gnüdas fattas probabelmaing tanter l’on 1490 e 1504. Effectivamaing contollaivan commembers da la famiglia da Matsch daspö lönch chastels in la regiun (Tarasp, Ramosch). Id es significativ, cha la vopna dals à Porta sta dasper tala dals da Matsch. Ils à Porta appartgnaivan quella vouta pro üna da las famiglias da grond’influenza illa regiun (Funtana: cudesch „Sichtbar heilig“ da Simona Boscani Leoni).
Intuorn la mità dal 15avel tschientiner sto esser gnüda fatta la via maistra da la vart schnestra da la val tras Plattamala. In quel temp es eir gnü rimplazzà il clucheret (Dachreiter) cul clucher existent, probabel per cha la glieud da las chasas nouvas da Strada doden plü bain a sunar ils sains. Da là davent ha la baselgia da San Niclà pers l’importanza regiunala. Ch’ella es gnüda dovrada inavant sco baselgia almain fin cur chi’d es gnüda fabtichada la baselgia da Strada (1750), cumprova il vout sur la nav, construi l’an 1718.
In il "Anzeiger für schweizerische Altertumskunde" 1876, scrit da Johann Rudolf Rahn da Turich, p. 717, as po leger il seguaint text:
"Schleins, Unterengadin. Die weit unterhalb des Bergdorfes auf dem anderen (rechten) Innufer wenig oberhalb Strada gelegene Kirche S. Nicolaus ist heute in ein Bauernhaus verwandelt. An der S.-W.-Ecke des Schiffes, und theilweise in dasselbe hineingebaut, steht der schmucklose roman. Thurm, in den beiden oberen Geschossen mit je zwei gekuppelten Rundbogenfenstern versehen und mit einem niedrigen Zeltdache bedeckt. Die halbrunde Apsis an der Ostseite ist zum Theil zerstört und jetzt mit einem Satteldach versehen. 1874."
Per impedir, cha la baselgia vegna missa ad ir sco chasa da vacanzas o alch sumgliaint, han fuondà diversas persunas interessadas, l’an 1982 la fundaziun, pro Baselgia San Niclà, cul böt da refar la baselgia in sia fuorma uriunta e da tilla metter darcheu a disposiziun a la populaziun.
Il böt ais ragiunt e no vain grand plaschair, cha daspö l’an 1987 vegnan salvats a San Niclà cults divins, sco eir sport arrandschamaints culturals da tuot gener.
Ulteriuras infuormaziuns suot www.san-nicla.ch